ارزیابی اثرات اقتصادی اجتماعی طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز با استفاده از مدل AHP, TOPSIS با رویکرد زیست محیطی
نویسندگان :
خلاصه :
چکیده
در این تحقیق در فرآیند مدیریت ارزیابی اثرات اقتصادی اجتماعی از مدلهای AHP و TOPSIS رتبه بندی اثرات و گزینه های تصمیم گیری استفاده شد. طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز به مساحت ۳۰ هکتار که در جاده ورودی اهواز – اندیمشک روبروی پلیس راه قدیم قرار دارد در سال ۱۳۹۴ به عنوان مطالعه موردی انتخاب گردید. کلانشهر اهواز با دارا بودن جمعیتی معادل۱/۵۰۰/۰۰۰ نفر از پر جمعیت ترین شهرهای ایران می باشد. یکی از فاکتورهای مهم اجرایی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در خصوص مدیریت زیست محیطی استفاده از روش ارزیابی زیست محیطی به عنوان یک ابزار مهم مدیریتی در مطالعاتی زیست محیطی و کاهش اثرات پروژه های صنعتی ، عمرانی و شهری و رعایت اهداف توسعه پایدار می باشد. اقلیم شهر اهواز بر اساس مقیاسهای هواشناسی در گروه اقلیم های خشک بوده و این موضوع باعث شده در برخی ماههای سال قیمت میوه به دو برابر قیمت واقعی آن در سایر شهرهای ایران شود لذا در این شهر لزوم وجود بازار متمایز با دیگر نقاط کشور ضروری است. از مهمترین ارگانهای خدماتی که نقش به سزایی در ارائه خدمات به شهروندان دارد شهرداری است. یکی از اجزاء بدنه شهرداری سازمان میادین فرآوردهای کشاورزی می باشد. این سازمان با دخول در امر ایجاد بازارهای روز و شب میوه و تره بار احداث و نظارت بر میادین عمده ورود محصولات کشاورزی نقش کلیدی در تأمین سبد خانوار دارد. کلانشهر اهواز نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با تصدیگری بیش از ۲۰ بازار میوه و تره بارویک میدان مرکزی با همکاری اتحادیه صنف بارفروشان نقش عمدهای در تأمین میوه و تره بار و بازار رسانی در اقصی نقاط شهر دارد. با توجه به اینکه غرفه ها و خدمات گوناگونی در آن پیش بینی شده است که قبلا وجود نداشته است لذا قادر به تغییر بافت اجتماعی ، شرایط فرهنگی و متغیرهای اقتصادی در شهر اهواز خواهد شد. نتایج تحقیق نشان می دهد بیشترین وزن برای معیارها مربوط به معیار اقتصادی ۰/۶۳۷و کمترین آن مربوط به معیار اجتماعی ۰/۱۰۵می باشد. همچنین در معیار اقتصادی شاخص اشتغال۰/۱۷۷ دارای بیشترین وزن و شاخص درآمد منطقه ای ۰/۰۱۰ دارای کمترین وزن می باشد. در معیار اجتماعی کاهش قیمت دارای بیشترین وزن ۰/۰۳۲ و تامین نیازهای روزمره دارای کمترین وزن۰/۰۰۲ می باشد. همچنین در معیار زیست محیطی زباله دارای بیشترین وزن ۰/۰۹۲ و امکانات تفریحی ۰/۰۰۶ دارای کمترین وزن می باشد.
واژه های کلیدی: توسعه ، ارزیابی ، اثرات ، میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز، ، AHP و TOPSIS
۱- مقدمه :
رشد بی رویه جمعیت و توسعه شهرنشینی ، ظهور تکنولوژی جدید و تغییرات حاصل شده در عادات الگوی مصرف از یک سو و محدودیت در استفاده از منابع طبیعی از سوی دیگر علاوه بر بوجود آوردن انواع مشکلات پیچیده در کیفیت زندگی انسان ، بروز انواع ناسازگاری های اجتماعی اقتصادی و نهایتا زیست محیطی را به دنبال داشته است [۲۷]
نیاز به دادن خدمات جهت شهروندان باعث گردیده بیشتر شهرداری ها اقدام به ایجاد خدماتی نظیر میادین میوه و تره بار کند که دسترسی به مواد غذایی بهتر و آسانتر صورت گیرد ، این مجموعه ها در یک محیط اثرات زیادی به همراه دارند از جمله اقتصادی ، اجتماعی و زیسته محیطی می باشند.
چنین طرحی با ابعاد یاد شده در منطقه ای از شهر اهواز که هیچ نوع توسعه ای در آن صورت نگرفته است ، قادر خواهد بود اثرات اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و زیست محیطی فراوانی بر منطقه برجای خواهد گذاشت لذا انجام این مطالعه و بررسی این اثرات لازم و ضروری می باشد [۲۸]۔
افزایش خدمات بهتر به خریداران با وضعیت کنونی در تعارض است. فضای داخلی میدان بار کنونی گنجایش ورود جمعیت فراوان خریداران را نداشته و این موضوع باعث بوجود آمدن مشکلات ترافیکی، اتلاف وقت، اشکالات کنترلی توسط اجرائیات، سرقت، خسارات مالی افراد، کاهش توان در برقراری امنیت توسط نیروی انتظامی مستقر در میدان فقدان توانایی در نظافت مطلوب و مسایل زیست محیطی – بهداشتی و مسائلی از این دست گردیده است
مهمترین اهداف این مطالعه شامل تجزیه و تحلیل ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی تأثیرگذار بر توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز با رویکرد زیست محیطی، شناسایی وضعیت میدان و بازارچه های میوه و تره بار شهر اهواز ، شناسایی مشکلات میدان میوه و تره بار شهر اهواز به بررسی ارتباط بین اثرات اقتصادی و اجتماعی در منطقه با توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار با رویکرد زیست محیطی ، معرفی قابلیت و کاربرد روش تطبیقی TOPSIS و AHP در تحلیل و برنامه ریزی جهته کاریری خدمات شهری و تعیین اثرات اقتصادی اجتماعی توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار با رویکرد زیست محیطی می باشد.
۲- تعریف مسئله
با توجه به اینکه پروژه های عمرانی و توسعه ای در هر شرایطی آثار متفاوتی بر محیط زیست خواهند داشت که اغلب اجتناب ناپذیر می باشد و از سویی دیگر نمی توان فعالیت های عمرانی را محدود با متوقف ساخت، لذا تطابق نیازهای حال و آینده جوامع انسانی با اصول توسعه پایدار از طریق کاربرد ابزارهای مختلف امری ضروری است که امروزه توجه بیشتری را به خود معطوف داشته است
یکی از ابزارهای جدیدی که براساس روشهای علمی بنیان گذاری شده، به نام «ارزیابی اثرات زیست محیطی نامیده می شود که از اوایل دهه ۱۹۷۰ ابداع گردیده و با کاربرد آن، اطمینان کافی از رعایت سیاست ها و اهداف تعیین شده در پروژه های پیشنهادی در راستای ضوایط . معیارها و استانداردهای زیست محیطی دولت ها حاصل می گردد.
لذا انجام ارزیابی اثرات اقتصادی اجتماعی با رویکرد زیست محیطی برای هر طرح توسعه متضمن اجرای صحیح آن طرح بوده و می توان آن را روشی جهت تعیین کمی و تفسیر اثرات زیست محیطی بر کل مجموعه محیط زیست محسوب داشت
به طور کلی نظام کشاورزی و پس از آن سیستم بازار رسانی در کشور و کماکان از شیوه های سنتی پیروی کرده که این معضل موجب شده سازمان میادین فراورده های کشاورزی دارای نقشی حسابتر باشد. از طرفی واسطه ها نیز در هر نظام اقتصادی پذیرفته شده هستند، زیرا که تولید کننده نمی تواند در بسیاری موارد توزیع کننده نیز باشد و این یک قاعده کلی است. لذا با توجه به اینکه تولید کنندگان نمیتوانند خود توزیع کننده باشند و بنابراین باید یک سیستم بازار رسانی وجود داشته باشد.
با نگاهی عمیقتر میتوان دریافت که سازمان میادین فرآورده های کشاورزی نقش بسیار مهمی در جبران هزینه های کشاورزان دارد . زیرا که پس از گذشت فصل زراعی نهایتا محصولات کشاورزان به سوی بازارها روانه می گردند که از بدو ورود به شهر در میادین اصلی پس از آن به بازارهای روز در سطح شهر روانه می شوند.
این است که چندین موضوع اهمیت خود را نشان می دهند. ابتدا بود مناسب کشاورزان با فروش مناسب محصولات تولیدی در میادین اصلی شهر جلوه می کند. به دست آوردن سود معقول شرایطی را میطلبد که در یک بازار بیمار قابل دستیابی نمی باشد این بازار می بایست پویا باشد.
کلانشهر اهواز با دارا بودن جمعیتی معادل۱/۵۰۰/۰۰۰نفر از پرجمعیت ترین شهرهای ایران می باشد. اقلیم شهر اهواز بر اساس مقیاس های هواشناسی در گروه اقلیم های خشک بوده و این موضوع باعث شده در برخی ماهای سال قیمت میوه به دو برابر قیمت واقعی آن در سایر شهر های ایران شود.
لذا در این شهر لزوم وجود بازار متمایز با دیگر نقاط کشور ضروری است. از مهمترین ارگانهای خدماتی که نقش به سزایی در ارائه خدمات به شهروندان دارد شهردار یاست یکی از اجزاء بدنه شهرداری سازمان میادین فرآوردهای کشاورزی می باشد. این سازمان با دخول در امر ایجاد بازارهای روز و شب میوه و تره بار احداث و نظارت بر میادین عبده ورود محصولات کشاورزی نقش کلیدی در تأمین سبد خانوار دارد.
کلانشهر اهواز نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با تصدیگری بیش از ۲۰ بازار میوه و تره بار و یک میدان مرکزی با همکاری اتحادیه صنف بارفروشان نقش عمدهای در تأمین میوه و تره بار و بازار رسانی در اقصی نقاط شهر دارد .
با توجه به اینکه طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر به مساحت ۳۰ هکتار و در بلوار پدافند بعد از پدافند هوایی روبروی پلیس راه قدیم اهواز اندیمشک مطرح است غرفه ها و خدمات گوناگونی در آن پیش بینی شده است که قبلا وجود نداشته است .
لذا قادر به تغییر بافت اجتماعی ، شرایط فرهنگی و متغیرهای اقتصادی در شهر اهواز خواهد شد. بنابراین بررسی پارامترها با رویکرد زیست محیطی می تواند اطلاعات مفید و جدیدی به مسئولین مربوطه ارائه دهد.
شکل (۱) هوایی میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز
( دفتر فنی سازمان میادین ، ۹۴)
٣ – اهداف تحقیق
هدف اصلی: ارزیابی اثرات طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز با استفاده از مدل ,AHP TOPSIS
اهداف فرعی
١- تجزیه و تحلیل ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی تأثیر گذار بر توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز با رویکرد زیست محیطی
۲- شناسایی مشکلات میدان میوه و تره بار شهر اهواز
٣- معرفی قابلیت و کاربرد روش تطبیقی Topsis و AHP در تحلیل و برنامه ریزی جهت کاربری خدمات شهری
۴- تعیین اثرات اقتصادی اجتماعی توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار با رویکرد زیست محیطی
۴- اهمیت و ضرورت تحقیق
طرح میدان مرکزی میوه و تره بار اهواز در سه فاز مشتمل بر ۱۲۴ غرف فروش میوه و تره بار به انضمام ساختمان های جانبی همانند مسجد، رستوران، بانک، باسکول، واحد های تجاری، خدماتی، پاسگاه نیروی انتظامی و… طرح ریزی شده است . دلایل توجیهی ذیل به عنوان راهکارهای معضلات بخش بازار محصولات کشاورزی در این زمینه ارائه شده است؛
ا- با توجه به دمای بالای هوای شهر اهواز و در مقابل فساد پذیری محصولات کشاورزی اثر مهمی بر روی قیمت فروش این اقلام مشاهده می گردد: با توجه به تلفات بیش از حد استاندارد میوه و تره بار فروشندگان تا ۵۰ درصد قیمت فروش را افزایش می دهند، از طرفی نیز کیفیت لازم نیز از دسترس مصرف کنندگان خارج می شود و به تعبیری جنس نامطلوب با قیمت بالا به فروش می رسد.
لذا راهکارهای متفاوتی وجود دارد که علاوه بر احداث سردخانه ها و ملزومات ایجاد شرایط مناسب نگهداری فرآورده های کشاورزی، افزایش سرعت در مبادلات سریع ترین راهکار ممکنه می باشد. اما به نظر می رسد میدان کنونی جوابگوی ظرفیت کنونی مبادلات را نداشته و صفوف خودروها و حجم مراجعه با نیاز سرعت در تعارض می باشد که در نهایت لزوم توسعه غرف میدان را طلب می کند.
۲- همانطور که پیش از این گفته شد برای جلوگیری از بوجود آمدن بازار انحصاری و افزایش کاذب قیمت ها در جهت حمایت از مصرف کنندگان راهی به جز توسعه غرف میدان بار کنونی نیست. زیرا گاهی دیده شده است که غرفه داران به صورت انحصاری به فروش برخی از اقلام میوه و تره بار اقدام مینمایند و برای جبران این کمبود بایستی بازار را توسعه داد.
٣- افزایش خدمات بهتر به خریداران با وضعیت کنونی در تعارض است. فضای داخلی میدان بار کنونی گنجایش ورود جمعیت فراوان خریداران را نداشته و این موضوع باعث بوجود آمدن مشکلات ترافیکی، اتلاف وقت، اشکالات کنترلی توسط اجرائیات، سرقت، خسارات مالی افراد، کاهش توان در برقراری امنیت توسط نیروی انتظامی مستقر در میدان، فقدان توانایی در نظافت مطلوب و مسایل بهداشتی و مسائلی از این دست گردیده است.
۵- مشکلات
۵-۱- انتقال غرفه داران به محل جدید بدون توجه و ملحوظ نمودن تعداد واقعی غرفه داران سابق و بدون رعایت لزوم توسعه این صنف و سایر صنوف مرتبط در آینده تحقق یافته است.
۵-۲ – در میدان الغدیر ۱۲۴ غرفه وجود دارد اما عملا بیش از ۲۵۰ نفر در آن بدون مجوز بار فروشی می کنند در صورتی که سازمان میادین تنها از غرفه داران اصلی اجاره | دریافت می کند و لیکن خدمات عمومی به همگان ارائه می شود [۱]
مسلما توسعه چنین طرحی با ابعاد یاد شده در منطقه ای از شهر اهواز که هیچ نوع توسعه ای در آن صورت نگرفته است ، قادر خواهد بود اثرات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی فراوانی بر منطقه بر جای خواهد گذاشت. بنابراین ارزیابی اثرات ارزیابی اثرات طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز با استفاده از مدل AHP, TOPSIS در این منطقه از شهر اهواز به طور قطع ضروری خواهد بود و بسیار حائز اهمیت است .
۶- خصوصیات و ویژگی های کلی شهر اهواز :
شهرستان اهواز دارای مساحت ۸۲۱۲ کیلومتر مربع و دارای سه بخش ۵ شهر و ۱۲ دهستان و ۴۴۵ آبادی دارای سکنه است (مرکز آمار ایران ،۸۹). شهر اهواز مرکز استان خوزستان و با مساحت تقریبی ۲۲۰ کیلومتر مربع (این وسعت با در نظر گرفتن نواحی حاشیه ای شهر به حدود ۲۷۰ کیلومتر مربع می رسد) بزرگترین شهر این استان است. شهر در ۳۱ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی واقع شده است و در جلگهای با ارتفاع ۱۸ متر از سطح دریا قرار دارد. شهر اهواز از شمال به شهرهای شیبان، ویس، ملاثانی، شوشتر، دزفول و شوش، از شرق به شهرستان رامهرمز، از غرب به شهر حمیدیه و دشت آزادگان و از سمت جنوب به شهرهای شادگان، ماهشهر، خرمشهر و آبادان محدود می گردد . موقعیت استان خوزستان ، شهرستان اهواز و محدوده شهر اهواز در شکل (۱۰۱) نشان داده شده است.
شکل (۱-۱) موقعیت شهر اهواز و استان خوزستان
وسعت شهر اهواز در محدوده قانونی شهری ۲۲۲ کیلومتر مربع و محدوده خدماتی ۳۰۰ کیلومتر مربع و محدوده استحفاظی ۸۹۵ کیلومتر مربع می باشد. این شهر دارای ۸ منطقه شهرداری است که هر یک دارای سه یا چهار ناحیه می باشد. در شکل (۱-۳) مناطق هشتگانه شهر اهواز نشان داده شده است . با تشکیل شهر کارون منطقه ۵ شهرداری اهواز به آن ملحق گردید.
شکل (۱-۲) مناطق شهرداری شهر اهواز
مناطق ۱، ۳ و ۶ در شهر اهواز هر یک شامل چهار ناحیه، مناطق ۴ و ۵ هر یک شامل سه ناحیه و مناطق ۲ ۷ و ۸ هر یک دارای دو ناحیه هستند. مناطق ۴ و ۵ و ۶ جزو مناطق پرجمعیت شهر اهواز هستند
۱-۶ – ویژگی های اقتصادی
بر اساس نتایج سرشماری کارگاهی شهر اهواز، در سال۱۳۹۰تعداد ۳۶۲۷۴ کار گاه در شهر وجود داشته است. بر اساس نتایج حاصله ۶۱٫۴ درصد کارگاه های موجود در سطح شهر در بخش بازرگانی فعال اند که بیشترین سهم فعالیتی را به خود اختصاص داده است فعالیت های مرتبط با صنعت با ۱۱/۲ درصد در رده بعدی قرار دارد که در نمودار (۱) نشان داده شده است . در نمودار ۱سهم هر یک از مناطق شهری از کارگاه های موجود شهر اهواز نشان داده شده است .
نمودار (۱) بررسی کارگاه های موجود در شهر اهواز به تفکیک نوع فعالیت (آمارنامه شهرداری، ۹۰)
۲-۶ – خصوصیات و ویژگی های جمعیتی و اجتماعی شهر اهواز
بررسی سیر تحول جمعیت و شناخت ویژگی های آن از عوامل پایه ای طرح ها و برنامه ها است. برای ساماندهی شهر به سه عامل انسان، فعالیت و قضا توجه می شود. آنان مهمترین رکن ساماندهی است. با این مقدمه در این قسمت به چگونگی پراکنش جمعیت در سطح شهر اهواز، ساختار جمعینی ساکن از نظر بعد خانوار، نسبت جنسی، ترکیب سنی، نرخ رشد و تراکم جمعیت پرداخته می شود(۲۸)
۳-۶- بررسی وضعیت اشتغال در زیر بخش های اقتصادی
و بر اساس سرشماری آمار کارگاهی مرکز آمار ایران تعداد کل شاغلین در بخشهای مختلف اقتصادی برابر با ۳۰۱۴۲ نفر می باشد که ۳۷ نفر معادل با ۰٫۱ درصد در بخش کشاورزی، ۲۶۱۸۸ نفر معادل با ۸۶٫۹ درصد در بخش خدمات و ۳۹۱۷ نفر معادل با ۱۳ درصد در بخش صنعت به اشتغال می پردازند. بر این اساس می توان بیان نمود که اکثریت شاغلین شهر اهواز در بخش خدمات فعالیت دارند.
جدول (۱): وضعیت اشتغال در بخشهای اقتصادی شهر اهواز
شرح فعالیت | تعداد | درصد |
کشاورزی | ۳۷ | ۱٫ ۰ |
خدمات | ۲۶۱۸۸ | ۹٫ ۸۶ |
صنعت | ۳۹۱۷ | ۱۳ |
جمع | ۳۰۱۴۲ | ۱۰۰ |
مآخذ: مرکز آمار ایران، نام و نشان کارگاه های شهر اهواز در سال ۱۳۸۵
۴-۶ – خصوصیات زیست محیطی
ویژگی اصلی محیط، آشتی بین تکامل و توازن میباشد. این موازنه پویا انعکاسی از تعاملات مابین اکوسیستم ها و درون اکوسیستم ها می باشد. همچنان که بی نظمی ها و مداخلات افزایش می یابد، سیستم بطور موقت از مسیر خود منحرف می شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد فرایند ایجاد یک توازن جدید شروع می شود که ممکن است همانند فرایند قبلی باشد یا نباشد.
بدیهی است زمان مورد نیاز برای تجدید ساختار یک توازن پویا ممکن است از چند دقیقه تا دهها هزار سال، بر اساس میزان گسیختگی و شکنندگی نسبی اکوسیستم متفاوت باشد.
۵-۶- ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های خدماتی
طرح های خدماتی : شامل عملیاتی است جهت ایجاد رفاه و سرویس دهی بهتر و ارائه خدمات به جامعه بوده وشامل پاکسازی محیط شهری ، نوسازی خانه ها و رنگ آمیزی دیوارها و زیباسازی محیط ، کاشت و نگهداری فضای سبز و ایجاد امکانات تفریحی و بازی ، ایجاد بازارهای محلی و مرکز ی جهت فرصت دسترسی برای افراد جامعه است ، حداقل پنج نوع ارزیابی زیست محیطی در حال حاضر در سراسر جهان در حال انجام است [۱۹].
آنها را میتوان بدین گونه گروه بندی نمود:
– ارزیابی زیست محیطی پروژه محور
– ارزیابی زیست محیطی مبتنی بر برنامه
– ارزیابی زیست محیطی منطقه ارزیابی های زیست
محیطی استراتژیک
– ارزیابی زیست محیطی بخشی
اگر چه اکثر ارزیابی های زیست محیطی که تا کنون در دنیا انجام شده اند پروژه محور بوده اند ولی طی سالهای اخیر، ارزیابی های زیست محیطی شکل گرفته اند که به سمت برنامه ریزی، سیاستها، و برنامه های در سطح بخش معطوف بوده اند. به عنوان مثال می توان به ارزیابی زیست محیطی اثرات ناشی از برنامه نوسازی و بازسازی راهها در کشور و یا استان خاص اشاره کرد در این مطالعه عمدتا ارزیابی زیست محیطی پروژه محور مورد تاکید و توجه است.
ارزیابی زیست محیطی پروژه محور رایج ترین شکل ارزیابی زیست محیطی است که تجربیات نسبتا بیشتری از کاربرد آن نیز وجود دارد. در این نوع ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه با پروژه های مورد نظر بطور مجزا مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار می گیرند
ارزیابی زیست محیطی بخشی در زمینه توسعه بسیار موضوعیت دارد. هدف اصلی ارزیابی زیست محیطی بخشی ارزیابی گزینه های بزرگ توسعه ای می باشد و از طریق این فرایند ابزار زیست محیطی گویایی در جهت اهداف توسعه مناسب و پایدار فرمول بندی می نماید.
ارزیابی زیست محیطی بخشی منافع و هزینه های عملیات در دست اجرا در سطح بخش را با مقایسه یک استراتژی با استراتژی دیگر برجسته می نماید.
۶-۶- اثرات اقتصادی و شاخص ها
تحلیل، نظارت و مدیریت بر پیامدهای اقتصادی، پیامدها می توانند موقت یا دائمی و مثبت یا منفی بوده بعلاوه تغییر ارزشها و نهادها باشد. وضعیت اشتغال مفید و کارآمد، کاهش فقر و احساس محرومیت ، بهبود رفاه و غیره از جمله شاخص هایی می باشند که سطح توسعه یافتگی اقتصادی را در یک منطقه نشان میدهند.
تغییرات ساختاری اقتصاد نوین بر چهار ویژگی اصلی برای افزایش رفاه اجتماعی تاکید دارند که عبارتند از : ترکیب صنعت و اشتغال ، جهانی شدن ، پویایی در کارآفرینی و رقابت، تحول و دگرگونی در IT شاخص های رفاه اجتماعی تأکید بر خصوصیات جمعیتی و سکونت گروه سوم از شاخص هایی هستند که در بررسی آماری در ایران نیز بیش تر به این گروه توجه می شود و به عنوان گروهی استاندارد از شاخص های مرتبط با مقوله رفاه اجتماعی مد نظر قرار گرفته اند [۲۳]
۱-۶-۶ مهمترین شاخص های اقتصادی عبارتند
١ – میانگین درآمد و سطح رفاه ۲ – گروه بندی شغلی ٣- متوسط قیمت زمین – میانگین هزینه خانوار
– میانگین اجاره بها ۶- الگوی اشتغال و بیکاری ۷- درآمد منطقه ای ۸- کاربری اراضی و سازگاری با سایر فعالیت ها شهری ۱۰ – پتانسیل جذب سرمایه [۲۱]
۲-۶-۶ – اثرات اجتماعی و شاخص ها
تحلیل، نظارت و مدیریت بر پیامدهای اجتماعی پروژه های توسعه این پیامدهای اجتماعی می توانند مثبت باشند یا منفی، آشکار باشند یا پنهان، خواسته باشند یا ناخواسته لذا هدف از ارزیابی اثرات اجتماعی حصول اطمینان از این امر است که مزایای پروژه توسعه، افزایش یافته و معایب آن کاهش یابد. به عبارت دیگر هدف از این کار، توانمندسازی مردم محلی، فقر زدایی و بهبود وضعیت گروه های محروم و آسیب پذیر جامعه است.
ارزیابی های زیست محیطی در محدوده عمل و تجربه با مشکلات زیادی مواجه هستند. در عمل بسیاری از مدیران و متخصصان بین محیط طبیعی و محیط اجتماعی تمایز قائل میشوند. در عین حال که تفکیک این دو از یکدیگر مشکل است. تعاریف حقوقی موجود نیز بطور صحیحی بکار گرفته نمی شوند.
با این حال هنوز در برخی ارزیابی های اثرات زیست محیطی اثرات اجتماعی نیز مورد مطالعه قرار می گیرند و در برخی مطالعات، ارزیابی اثرات اجتماعی بطور جداگانه نگریسته شده و مورد بحث و ارزیابی قرار می گیرند. البته برخی با این تفکیک موافق نیستند و معتقدند مادامی که این وضعیت تداوم داشته باشد نگرش حقیقی از اکوسیستم برای ارزیابی زیست محیطی امکانپذیر نخواهد بود
۱-۲-۶-۶ – مهمترین شاخص های اجتماعی
شامل: ١ – میانگین مدت اقامت ۲- درصد باسوادان ٣- نحوه تصرف واحد مسکونی
۴- مشارکت اجتماعی ۵- امنیت ۶- گذران اوقات فراغت ۷- تأمین نیازهای روزمره ۸- ایمنی و بهداشت محیط کار و کیفیت زندگی ۱۰- مهاجرت و جابجایی جمعیت ۱۱- رشد جمعیت ۱۲- مقبولیت اجتماعی ( رضایت مندی مردم می باشد. [۲۱]
ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در حقیقت اجزایی از یک مفهوم اصلی هستند که ناظر بر آثار پروژه ها بر محیط زیست مردم اعم از محیط زیست اجتماعی و طبیعی است.
اگر چه به دلیل توجه بیشتر به آثار اقتصادی پروژه ها در گذشته این موضوع بطور نسبی روشن است ولی آثار اجتماعی و زیست محیطی پروژه ها که عمدتا نیز آثار منفی هستند کمتر مورد توجه قرار داشته و مفاهیم آنها نیز کمتر شناخته شده هستند.
در این مطالعه ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به صورت یکپارچه مورد نظر است ولی به دلیل آنکه مفاهیم، روشها و آثار اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پروژه ها با هم تفاوتهایی دارند مباحث به صورت جداگانه ارایه می شوند.
۷- روش تحقیق
از نظر نوع این تحقیق در دسته تحقیقات کاربردی قرار می گیرد، اما از نظر روش تحقیق این مطالعه براساس نحوه گردآوری و تحلیل داده ها، توصیفی و از نوع پیمایشی می باشد زیرا با بررسی شرایط موجود یعنی شاخص های مختلف به بررسی و ارزیابی اثرات شاخص های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از مدل های AHP و TOPSIS رتبه بندی اثرات و گزینه های تصمیم گیری استفاده شد پرداخته و آنچه را که هست توصیف و تفسیر می نماید و از این اطلاعات برای ارزیابی شاخصها استفاده می نماید. در این راستا نیز برای تکمیل محاسبات به طراحی پرسشنامه پرداخته می شود که منجر به پیمایشی شدن تحقیق می گردد.
۱-۷- جامعه آماری :
جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا چیزهایی
اشاره دارد که محقق می خواهد به تحقیق درباره آنها بپردازد (۱۶). معمولا در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است درباره صفت (صفت ها) متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد[۱۵]
به علت اینکه خبرگان شهرداری و سازمان محیط زیست اهواز بهتر توانایی شناسایی شاخص های ارزیابی تامین کننده و در ضمن مقایسات آنها را دارند بنابراین جامعه آماری تحقیق شامل مدیران در گیر در بخش توسعه میدان میوه و تره بار می باشند و همچنین در این تحقیق از آنجایی که تعداد افرادی از جامعه که در مورد موضوع اطلاعات کافی داشته و نظرات آنها برای تحقیق ما مهم است محدود می باشد، لذا نظرات کلیه این افراد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
۲-۷ -روش جمع آوری داده ها
جهت انجام این تحقیق سه پرسشنامه تهیه گردیده است. که در ابتدا جهت تعیین شاخص های ارزیابی توسعه میدان تره بار در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پرسشنامه ای حاوی سوال باز مابین خبرگان توزیع گردید و پس از پاسخ گویی و جمع آوری آنها با استفاده از روش دلفی، نتیجه آنها در قالب پرسشنامه شماره ۲ که حاوی مجموعه سوالات بسته به منظور ارزیابی اهمیت معیارها در ارزیابی شاخص ها و گزینه ها بود، تهیه و در اختبار همان نفرات تکمیل کننده پرسشنامه اول قرار گرفت.
پس از دریافت پرسشنامه دوم به منظور تجمیع نظرات میانگین هندسی نظرات در نظر گرفته شده است. همچنین در این تحقیق به منظور راهنمایی پاسخ دهندگان به منظور مقایسات زوجی و بررسی فرضیات پرسشنامه ای (پرسشنامه ۳) تدوین و در بین ساکنین منطقه ، متصدیان میدان میوه تره بار الغدیر ، متخصصان محیط زیست ، علوم اجتماعی و اقتصاد و مسئولین شهرداری اهواز توزیع شد.
پس از تهیه پرسشنامه ، تعداد ۱۰۰۰ نسخه از آن تهیه و در بین ساکنین منطقه و متصدیان مربوطه توزیع شد.
جدول (۲)شاخص تصادفی (مهرگان، ۱۳۸۳)
۱۰ | ۹ | ۸ | ۷ | ۶ | ۵ | ۴ | ۳ | ۲ | ۱ | N |
۵۱/۱ | ۴۵/۱ | ۴۱/۱ | ۳۲/۱ | ۲۴/۱ | ۱۲/۱ | ۹/۰ | ۵۸/۰ | ۰ | ۰ | RI |
در تحقیق حاضر نیز از نسبت ناسازگاری برای اطمینان از سازگاری در قضاوت ها در پرسشنامه دوم (مقایسات زوجی) و استفاده می گردد.
۴-۷ -روش تجزیه و تحلیل داده ها
به منظور تجزیه و تحلیل داده ها می بایست گامهای زیر برداشته شود
تعیین وزن های معیارها و زیر معیارها بر اساس روش AHP ، ارزیابی و انتخاب گزینه توسعه و یا عدم توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز به روش TOPSIS.در شکل ۵ زیر فرآیند انجام تحقیق نشان داده شده است.
شکل (۵) فرایند انجام تحقیق
تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه با استفاده از نرم افزار آماری excel و spssانجام شده است. به منظور طبقه بندی و اولویت بندی فاکتورهای اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی از تکنیک های AHP و TOPSIS استفاده شده است .
همچنین تعیین اوزان و معیارها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی و با استفاده از نرم افزار تخصصی EXPERT CHOICE به انجام رسید که مراحل آن به شرح زیر است :
تشکیل درخت سلسله مراتبی؛ تعریف هدف ، معیار، زیر معیار انجام مقایسات جفتی (استفاده از مقیاس ۹ تایی):هر سطح نسبت به سطح بالاتر سنجیده می شود. به عبارت دیگر یکبار جدول مقایسات زوجی معیارها نسبت به هدف و بار دیگر جدول مقایسات جفتی زیر معیار های هر معیار نسبت به یکدیگر تشکیل می گردد. جهت محاسبه وزن مراحل زیر طی میگردد رسم ماتریس مقایسه زوجی با استفاده از معیار ۹ طبقه ای توماس ال ساتی [۳۰]
جدول(۳):مقادیر عددی ترجیحات در مقایسۀ زوجی معیارها
ترجیحات | مقدار عددی |
کاملا مرجح یا کاملا مطلوب تر | ۹ |
ترجیح یا مطلوبیت خیلی قوی | ۷ |
ترجیح یا مطلوبیت قوی | ۵ |
کمی مرجح یا کمی مطلوب تر | ۳ |
ترجیح یا مطلوبیت یکسان | ۱ |
ترجیحات بین فواصل فوق | ۸و۶و۴و۲ |
مأخذ: قدسی پور، ۱۳۸۴
-نرمالیزه کردن ماتریس : عدد هر درایه یا سلول جمع ستون مربوطه
– میانگین گیری هر سطر از نرمالیزه های مقادیر بدست آمده از مرحله ۲
-ترکیب متوالی ارزشها و بدست آوردن وزن نسبی نهایی هر معیار وزیر معیار
– انجام آنالیز سازگاری( با محاسبه شاخص سازگاری و تصادفی) : شاخص سازگاری /شاخص تصادفی مقدار مناسب برای سازگاری ماتریس قضاوت۱/۰ می باشد. چنانچه مقدار سازگاری در این محدوده واقع نگردد باید در اولویتهای داده شده تجدید نظر نمود.
۷–۴–۱ – تکنیک تاپسیس:[۱]
فرآیند تاپسیس شامل مراحل زیر است: گام ۱) ایجاد یک ماتریس تصمیم گیری برای رتبه بندی شامل m گزینه و n معیار. که در آن ، ،…، گزینه های ممکن در اختیار تصمیم گیرندگان هستند، ، ،…، معیارهای اندازه گیری اند، Xij رتبه هر گزینه بر اساس هر یک از معیارها است. گام ۲) نرمال نمودن ماتریس تصمیم گیری است.
۷–۴–۲–فرایند تحلیل سلسله مراتبی[۲]:
برای تصمیم گیری در ارزیابی هر موضوعی نیاز به معیاری برای اندازه گیری یا شاخص وجود دارد ، انتخاب شاخص مناسب این امکان را فراهم می کند که مقایسه درستی بین گزینه های مختلف به وجود آید.
اما وقتی که چند یا چندین شاخص برای ارزیابی در نظر گرفته می شود، کار ارزیابی پیچیده می شود و پیچیدگی کار زمانی بالا می گیرد که معیارها از جنس های مختلف باشند. در این هنگام کار ارزیابی و مقایسه از حالت ساده تحلیلی که ذهن قادر به انجام آن است خارج می شود و به یک ابزار تحلیل عملی قوی نیاز خواهد بود.
یکی از ابزارهای توانمند برای چنین وضعیت هایی« فرآیند تحلیل سلسله مراتبی» یا AHP است. تصمیم گیری فرایندی است که اولویت ها با درجه اهمیت ها را شامل می شود و AHP یک متدولوژی برای انجام آن است. بطور کلی در فعالیت های شخصی ، اولویت ها یا درجه اهمیت ها مهم ترین تاثیر را بر روی تصمیمات ما می گذارند.
AHP راهی برای انجام اولویت بندی ها (تعیین درجه اهمیت ها) با روش علمی به منظور تصمیم گیری است. AHP یک روش تصمیم گیری است که توسط آن میتوان تصمیماتی که وابسته به معیارهای مختلف و یا چند معیاره است را اتخاذ نمود. بصورت دقیق تر می توان گفت که توسط AHP مساله تصمیم گیری ابتدا ساختار داده شده و سپس گزینه های مختلف موجود بر اساس معیارهای مطرح در تصمیم گیری با هم مقایسه شده و اولویت انتخاب هر یک از آنها مشخص می شود.
اطلاعات بدست آمده در مراحل قبل را براساس دو روش Topsis و AHP که از روشهای تصمیم گیری چند معیاره می باشد را در جایگاه تصمیم گیری و تجزیه و تحلیل قرار داده تا ارزیابی مناسبی از اثرات اقتصادی اجتماعی با رویکرد زیست محیطی طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر در شهر اهواز بدست آید.
۷-۴-۳- روش کار با این تکنیک ها و فرمول و محاسبه اصول فرایند سلسله مراتبی (توماس. ال. ساعتی)
شرط معکوسی: اگر ترجیح عنصر A بر عنصر B برابر C باشد، ترجیح عنصر B بر ۴ برابر یک بر روی C خواهد بود
اصل همگنی : عنصر A بر B باید همگن و قابل مقایسه باشند. به بیان دیگر برتری عنصر A بر عنصر B نمی تواند بی نهایت یا صفر باشد.
۷-۴-۳-۱مراحل تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی
۱) جمع آوری داده ها و تعریف مساله (ساختن درخت سلسله مراتبی)
۲) تشکیل ماتریس های مقایسات زوجی برای سطوح مختلف درخت تصمیم
۳) نرمالیزه سازی (تشکیل ماتریس بی مقیاس)
۴) محاسبه وزن نسبی
۵) محاسبه وزن نهایی
۶) تصمیم گیری (تعیین اولویت ها)
۷-۴-۳-۲ -جمع آوری داده ها و تعریف مساله (ساختن درخت سلسله مراتبی)
سلسله مراتبی یک نمایش گرافیکی از مساله پیچیده واقعی می باشد که در راس آن هدف کلی مساله و در سطوح بعدی معیارها و گزینه ها قرار دارند.
هر چند که یک قاعده ثابت و قطعی برای ترسیم سلسله مراتبی وجود ندارد ولی برخی از اندیشمندان قواعدی کلی برای آن بیان نموده اند. به عنوان نمونه دایر و فورمن بیان می کنند که سلسله مراتبی ممکن است به یکی از صورت های زیر باشد:
الف) هدف – معیارها – زیر معیارها – گزینه ها
ب) هدف – معیارها – عوامل – زیر عوامل – گزینه ها
ج)هدف- ……..
شکل(۶)-شاخص های اقتصادی محاسباتAHP با Expert choice
در این قسمت از خبرنگاران درخواست شده است که شاخص های مهم ارزیابی اثرات اقتصادی توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر را در سه حوزه اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی تعیین کرده و بدین منظور راهنمایی نیز از شاخص های مرسوم بر اساس ادبیات تحقیق به آنها داده شده است. سپس چند دور نظرات خبرگان مختلف بین آنها چرخانده می شود تا در نهایت نظرات یکسان و تجمیع گردد. با توجه به این روش شاخص های تعیین شده در سه حوزه به صورت زیر است؛
شاخص های اقتصادی
شاخص های اجتماعی
شاخص های زیست محیطی
به منظور مشخص کردن وزن معیارها از AHP استفاده شده است. در این روش از افراد خبره درخواست شده است که نظر خود را نسبت به مقایسات زوجی برتری بین معیارها بیان کنند.
سپس ماتریس مقایسات زوجی نهایی به دست آمد که در آن هر عنصر Aij از ماتریس نهایی مقایسات زوجی حاصل از میانگین هندسی تمامی عناصر aij در هر یک از ماتریس های مقایسه شده توسط افراد خبره می باشد. بعد از به دست آوردن میانگین هندسی نتایج مقایسات توسط نرم افزار Expert Choice محاسبه و وزنهای به دست آمده برای معیارها به صورت جداول ۶۴تا۹۴ است.
ضریب ناسازگاری به دست آمده در قضاوت ها برای مقایسات زوجی معیارهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برابر۰/۰۴ برای مقایسات زوجی شاخصهای اقتصادی برابر ۰/۰۳ ، برای مقایسات زوجی شاخصهای اجتماعی برابر۰/۰۳و برای مقایسات زوجی شاخصهای زیست محیطی برابر۰/۰۴می باشد. که چون این ضرایب همگی کوچکتر از۰/۱میباشد بنابراین نشان از سازگاری در مقایسات دارد.
جدول (۴) وزن معیارها را بر اساس تکنیک AHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | اقتصادی | ۶۳۷/۰ |
۲ | اجتماعی | ۱۰۵/۰ |
۳ | زیست محیطی | ۲۵۸/۰ |
جدول (۵) وزن شاخص های اقتصادی بر اساس تکنیکAHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | اشتغال | ۱۷۷/۰ |
۲ | افزایش درآمد | ۱۳۰/۰ |
۳ | جذب سرمایه | ۰۴۴/۰ |
۴ | قیمت زمین | ۰۲۱/۰ |
۵ | کشاورزی و دامداری | ۰۳۰/۰ |
۶ | درآمد منطقه ای | ۰۱۰/۰ |
۷ | هزینه خانوار | ۰۱۴/۰ |
۸ | تنوع و کیفیت میوه | ۰۶۵/۰ |
۹ | قیمت خرید | ۰۹۳/۰ |
۱۰ | افزایش خدمات | ۰۴۱/۰ |
۱۱ | تغییر کاربری زمین | ۰۱۴/۰ |
جدول (۶) وزن شاخص های اجتماعی بر اساس تکنیکAHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | کاهش قیمت | ۰۳۲/۰ |
۲ | دسترسی راحت | ۰۱۶/۰ |
۳ | افزایش امنیت | ۰۰۷/۰ |
۴ | افزایش رفاه | ۰۲۱/۰ |
۵ | مهاجرت | ۰۰۳/۰ |
۶ | پارکینگ | ۰۱۱/۰ |
۷ | مشارکت | ۰۰۵/۰ |
۸ | تامین نیازهای روزمره | ۰۰۲/۰ |
۹ | حمل و نقل | ۰۰۷/۰ |
جدول (۷) وزن شاخص های زیست محیطی بر اساس تکنیکAHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | ترافیک | ۰۴۳/۰ |
۲ | زباله | ۰۹۲/۰ |
۳ | فاضلاب | ۰۶۳/۰ |
۴ | فضای سبز | ۰۱۰/۰ |
۵ | آلودگی هوا | ۰۲۹/۰ |
۶ | امکانات تفریحی | ۰۰۶/۰ |
۷ | ایمنی و بهداشت کار | ۰۱۵/۰ |
۳-۳-۴-۷ – رتبه بندی گزینه ها به روش TOPSIS
در این مرحله اولویت هریک از گزینه های توسعه و یا عدم توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز به روش TOPSIS تعیین گردید. لازم به ذکر است که محاسبات TOPSIS توسط نرم افزار Excel انجام شده است.
لازم به ذکر است که هر یک از اعضای خبره در خصوص اهمیت هر یک از گزینه ها در نزد هر یک از معیارها، نظر خود را ابراز داشته و در نهایت میانگین هندسی مقایسات به عنوان ماتریس نهایی در نظر گرفته شده است.
در این تحقیق دو گزینه توسعه و عدم توسعه میدان میوه و تره بار برای گزینش انتخاب شده اند که با استفاده از روش TOPSIS رتبه بندی هریک از این گزینه هابه صورت جدول ۴-۱۰ می باشد.
جدول(۸) شاخص نزدیکی نسبی و رتبه انتخاب گزینه ها به روش TOPSIS
رتبه | گزینه | شاخص نزدیکی نسبی |
۱ | توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز | ۷۸/۰ |
۲ | عدم توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز | ۲۲/۰ |
بنابراین به روش TOPSIS توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز به عنوان بهترین گزینه انتخاب می شود.
۸- بحث و نتیجه گیری:
با توجه به مطالب بیان شده در فصول پیشین، اینک به جمع بندی مطالب پرداخته می شود. بدین لحاظ ضمن تلخیص مطالب، نتایج حاصله از پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد.
هدف از این پژوهش ارزیابی اثرات اقتصادی اجتماعی طرح توسعه میدان مرکزی میوه و تره بار الغدیر شهر اهواز با رویکرد زیست محیطی می باشد بدین منظور با استفاده از تکنیک های تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس با تعیین وزن شاخص های به انتخاب بهترین گزینه پرداخته می شود. همچنین در حین انجام پژوهش مواردی مشاهده شده است، که تحت عنوان پیشنهادات و تحقیقات آتی ارائه می گردد.
برای انتخاب بهترین گزینه با توجه به ادبیات تحقیق و مصاحبه با مدیران و کارشناسان (خبرگان شهرداری و محیط زیست اهواز یکسری معیارها و شاخص به روش دلفی انتخاب شد که در نهایت معیارها و شاخص ها به صورت زیر انتخاب کردید
در نهایت همان گونه که در فصل چهارم مشخص شد با در نظر گرفتن معیارهای انتخاب شده، با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، وزن معیارها و شاخصها به صورت جداول زیر به دست آمد.
جدول (۹) وزن معیارها را بر اساس تکنیک AHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | اقتصادی | ۶۳۷/۰ |
۲ | اجتماعی | ۱۰۵/۰ |
۳ | زیست محیطی | ۲۵۸/۰ |
جدول(۱۰)وزن شاخص های اقتصادی بر اساس تکنیک AHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | اشتغال | ۱۷۷/۰ |
۲ | افزایش درآمد | ۱۳۰/۰ |
۳ | جذب سرمایه | ۰۴۴/۰ |
۴ | قیمت زمین | ۰۲۱/۰ |
۵ | کشاورزی و دامداری | ۰۳۰/۰ |
۶ | درآمد منطقه ای | ۰۱۰/۰ |
۷ | هزینه خانوار | ۰۱۴/۰ |
۸ | تنوع و کیفیت میوه | ۰۶۵/۰ |
۹ | قیمت خرید | ۰۹۳/۰ |
۱۰ | افزایش خدمات | ۰۴۱/۰ |
۱۱ | تغییر کاربری زمین | ۰۱۴/۰ |
جدول(۱۱)وزن شاخص های اجتماعی بر اساس تکنیک AHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | کاهش قیمت | ۰۳۲/۰ |
۲ | دسترسی راحت | ۰۱۶/۰ |
۳ | افزایش امنیت | ۰۲۳/۰ |
۴ | افزایش رفاه | ۰۰۷/۰ |
۵ | مهاجرت | ۰۰۳/۰ |
۶ | پارکینگ | ۰۱۱/۰ |
۷ | مشارکت | ۰۰۵/۰ |
۸ | تامین نیازهای روزمره | ۰۰۲/۰ |
۹ | حمل و نقل | ۰۰۲/۰ |
جدول(۱۲)وزن شاخص های زیست محیطی بر اساس تکنیک AHP
شماره | معیار | وزن |
۱ | ترافیک | ۰۴۳/۰ |
۲ | زباله | ۰۹۲/۰ |
۳ | فاضلاب | ۰۶۳/۰ |
۴ | فضای سبز | ۰۱۰/۰ |
۵ | آلودگی هوا | ۰۲۹/۰ |
۶ | امکانات تفریحی | ۰۰۶/۰ |
۷ | ایمنی و بهداشت کار | ۰۱۵/۰ |
همانطور که جداول فوق نشان می دهد بیشترین وزن برای معیارها مربوط به معیار اقتصادی۰/۶۳۷و کمترین آن مربوط به معیار اجتماعی۰/۱۰۵می باشد. همچنین همانطور که جداول فوق نشان می دهد در معیار اقتصادی شاخص اشتغال۰/۱۷۷دارای بیشترین وزن و شاخص درآمد منطقه ای۰/۰۱۰دارای کمترین وزن می باشد.
در معیار اجتماعی کاهش قیمت دارای بیشترین وزن ۰/۰۳۲ و تامین نیازهای روزمره دارای کمترین وزن
۰/۰۰۲می باشد. همچنین در معیار زیست محیطی زباله دارای بیشترین وزن ۰/۰۹۲ و امکانات تفریحی
۰/۰۰۶ دارای کمترین وزن می باشد. همچنین در بین کلیه شاخصها شاخص اشتغال۰/۱۷۷دارای بیشترین وزن و شاخص تامین نیازهای روزمره دارای کمترین وزن۰/۰۰۲می باشد. همچنین با استفاده از روش تاپسیس اولویت بندی گزینه های پیش رو به صورت جدول ۵-۵ به دست آمده است
جدول (۱۳)شاخص نزدیکی نسبی و رتبه انتخاب گزینه ها به روش TOPSIS
رتبه | گزینه | شاخص نزدیکی نسبی |
۱ | توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز | ۷۸/۰ |
۲ | عدم توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز | ۲۲/۰ |
همانطور که جدول فوق نشان می دهد توسعه میدان میوه و تره بار الغدیر اهواز پیشنهاد می گردد.
۹- مقایسه
با نتایج تحقیقات مشابه در چرخه توزیع میوه و تره بار در برخی از کشورها مثل فیلیپین ، تأمین میوه و تره بار مورد نیاز بازارها بدون واسطه و مستقیما از کشاورزان تأمین می شود اگر این فرآیند در بازارهای روز شهر اهواز نیز مد نظر قرار گیرد بدون شک با حذف واسطه ها و دلال ها تا حدود زیادی قیمت نهایی مصرف کننده کاهش می یابد و رضایت شهروندان افزایش یافته و از سوی دیگر به تقویت ساختار کشاورزی کمک شایانی خواهد شد.
تجربه برخی از کشورها مثل هند مؤید این نکته است که می بایست مشارکت بخش های خصوصی را عاملی مهم در ارتقاء کارایی و بازدهی بازار میوه و تره بار دانست و عملکرد بخشهای دولتی می بایست به کنترل بازارها محدود شود، به نظر می رسد این استراتژی می بایست در احداث بازارهای روز آتی شهر اهواز ملاک عمل سازمان میادین و شهرداری قرار گیرد ( کاهش هزینه های احداث توسط شهرداری، استفاده و بهره مندی از سرمایه های بخش خصوصی، تقویت نقش و جایگاه کنترلی و نظارتی شهرداری در مدیر پست شهری و… تنوع محصولات و کالاهایی که در میدان میوه و تره بار تهران عرضه می شود.
از نکات برجسته و قابل تأمل در بازارهای آتی اهواز خواهد بود با توجه به اینکه براساس نتایج بدست آمده از پرسشنامه حدود ۸۲ درصد از افراد خواستار تنوع میوه بوده اند
دکتر اسفندیار زبردست در بررسی کاربرد « فرآیند تحلیل سلسله مراتبی » در برنامه ریزی شهری و منطقه ای (زبردست ، ۱۳۸۰) نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می دهد
که روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP با توجه به خصوصیات ویژه آن می تواند در بررسی موضوعات مربوط به برنامه ریزی شهریو منطقه ای کاربرد مطلوبی داشته باشد.
روش AHP از این نظر مفید است که زمینه ای را برای تحلیل و تبدیل مسائل مشکل و پیچیده به سلسله مراتبی منطقی و ساده تر فراهم می آورد که در چارچوب آن برنامه ریز بتواند ارزیابی گزینه ها را با کمک معیارها و زیرمعیارها به راحتی انجام دهد.
افزون بر این ، روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی امکان بررسی سازگاری در قضاوت ها را نیز فراهم می آورد و این یکی دیگر از ویژگی های منحصر به فرد روش AHP است. با توجه به این که اغلب مسائل و موضوعات مربوط به شهرسازی از طریق شاخص های کیفی و کمی در روش AHP آنرا به ابزاری قوی برای تحلیل مسائل شهر سازی تبدیل می کند.|
انعطاف پذیری ، سادگی محاسبات و امکان رتبه بندی تنهایی گزینه ها نیز از مزیت های دیگر AHP هستند که می توانند کمک مؤثری در بررسی های مربوط به مسائل شهری و برنامه ریزی های شهری و منطقه ای باشند.
۱۰- پیشنهادها :
با توجه به نتایج بدست آمده، پیشنهادات ذیل جهت افزایش رضایت خانوارها از بازارهای میوه و تره بار و ارزاق شهرداری و همچنین افزایش کارایی بازارها ارائه می گردد
توسعه بازارهای شهرداری، بخصوص بازارهای میوه شهرداری در کل نقاط شهر، با در نظر گرفتن اصول علمی دسترسی خانوار ها توصیه می گردد.
از آنجایی که تعداد قابل توجهی از مراجعین به بازارهای شهرداری و بخصوص بازارهای میوه ( در بعد از ظهر و عصر صورت می گیرد، حضور و نظارت بالا در چنین ساعت هایی، تأثیر بسزایی بر کارایی بازار، بخصوص از بعد نظارتی دارد.
بر اساس نتایج مطالعه، ارائه خدمات و امکاناتی همچون: عابربانک – دستگاه کارتخوان – سرویس بهداشتی چرخدستی در بازارهای شهرداری، با اولویت بالا توصیه می گردد.
پیشنهاد می شود که در تمامی بازارهای ارزان و بازارهای میوه، غرفه هایی در خصوص عرضه میوه های دستچین در نظر گرفته شود. این امر از یک طرف باعث افزایش رضایت مشتریان فعلی بازار و همچنین کاهش قابل توجه موارد شکایتی آنها می گردد و از طرف دیگر باعث جذب سایر
خانوارهایی که کمتر به بازارها مراجعه می کنند می گردد.
از آنجایی که یکی از اصلی ترین شاخص های جذب مشتری به بازارهای میوه و همچنین ارزاق شهرداری، پایین بودن قیمت آنها می باشد، پیشنهاد می شود که از سایر گزینه ها و ابزارهای جذب مشتری، همچون دادن جوایز بصورت قرعه کشی بر اساس میزان خرید، استفاده از بن های مختلف فرهنگی، استفاده از بلیط های تخفیف دار سینما، استخر و … نیز استفاده گردد. بخصوص توصیه می گردد که در بازارهای ارزاق، علاوه بر گزینه تخفیف، از موارد مذکور نیز استفاده گردد، زیرا در بازارهای ارزاق، ارائه تخفیف در مورد تمام کالاها باعث می شود که کالاهای با برند معروف و ممتاز که معمولا از حاشیه خرده فروشی کمی نیز برخوردارند، در مدت زمانی نه چندان بلندمدت، در چنین بازارهایی عرضه نگردد و در واقع، صرفه اقتصادی برای فروش چنین کالاهایی نزد مسؤولین غرفه ها وجود نداشته باشد، به نظر میرسد ارائه چنین خدمات و امکاناتی تأثیر بسزایی بر جذب مشتری داشته باشد
پیشنهاد می شود که در راستای افزایش میزان جذب خانوارها به بازارهای میوه و ارزاق، علاوه بر توسعه آنها در مناطق مختلف شهر اهواز ، اطلاع رسانی نسبتا جامعی نیز در خصوص مزیتهای چنین بازارهایی (بخصوص در مورد ارزاق ) به خانوارها ارائه گردد . در این مورد، استفاده از رسانه تلویزیون به عنوان اصلی ترین رسانه که نقش بسزایی در افزایش اطلاعات خانوارها دارد می تواند نقش مهمی ایفا نماید.
پیشنهاد می شود که در راستای افزایش کارایی عرضه میوه و تره بار به شهروندان، مطالعاتی با هدف شناخت تقاضای انواع میوه و تره بار در شهر اهواز، روشهای بهینه عرضه میوه و تره بار و همچنین روش های عرضه مستقیم میوه و تره بار از مزرعه به خانوار صورت گیرد.
مراجع:
١- اطلاعات و آمار شهرداری شهرستان اهواز. ۱۳۹۱ سازمان میادین و ساماندهی مشاغل شهری
۲- بازرگان، ع؛ حجازی، ا. ۱۳۸۲، روش تحقیق، تهران: نشر آگه
٣- پروین،س؛ همکاران، ۱۳۹۱، گزارش شناسایی شاخص های اجتماعی به منظور تدوین مدل اولویت بندی موضوعات و مسائل حوزه شهری، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران
. ۴- پور کاظم، م. ۱۳۸۲، کتاب سازمان میوه و تره بار در اسلامشهر تهران: انتشارات ستاوند.
۵- تقوایی، م؛ سلطانی، ل؛ قائد رحمتی، ص. ۱۳۸۹ تحلیل مکانی میدانها و بازارچه های میوه و تره
بار در شهر اصفهان، نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی، دانشگاه تبریز، سال ۱۵، شماره ۳۴ ، صفحات ۱-۲۶.
۶- جفری پین و همکاران، ۲۰۰۵. اثرات اجتماعی و اقتصادی برنامه های سند مالکیت زمین در مناطق شهری و مناطق حومه شهری، بانک جهانی سمپوزیوم تحقیقات شهری
۷- دردی بانکی، ق، ۱۳۷۰، بررسی صادرات محصولات کشاورزی (میوه و تره بار) ایران و راههای توسعه آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران .
۸- دریکوندی، ف. ۱۳۸۷، ارزیابی آثار و پیامدهای اقتصادی – اجتماعی طرح توسعه ریمله: فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۱، شماره ۱، ، صفحات ۱۹۸-۱۷۳
۹- رسیو کاسکاجو، ۲۰۰۵، ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پروژه های راه آهن شهری، مرکز تحقیقات حمل و نقل دانشگاه پلی تکنیک مادرید اسپانیا، شماره
۲۸،۰۴۰
۱۰- روحی عیسی لو، م. ۱۳۷۹، تجزیه و تحلیل کارآیی سازمان میادین میوه و تره بار و فرآورده های کشاورزی وابسته به شهرداری تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی فرخ قوچانی
۱۱- روشنی ممقانی، ب؛ نوری، س. ۱۳۸۷، مهندسی ارزش رویکردی کارا در طرح های خدماتی، دومین کنفرانس مهندسی ارزش
۱۲- زبردست، ۱۳۸۰.۱ ، کاربرد « فرآیند تحلیل سلسله مراتبی» در برنامه ریزی شهری و منطقه ای مجله هنرهای زیبا شماره ۱۰ زمستان ۱۳۸۰، دانشگاه تهران، صفحه -۱۳۲۱
۱۳- سالنامه های آماری استان خوزستان، ۱۳۸۵، مرکز آمار ایران.
۱۴- سالنامه های آماری استان خوزستان، ۱۳۸۹، مرکز آمار ایران.
۱۵- سرمد، ز؛ بازرگان، ع و حجازی، ا، ۱۳۷۶، روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگه،.
۱۶- سکاران، اوما. ۱۳۸۱، روشهای تحقیق در مدیریت، مترجمین صائبی، م؛ شیرازی، م، مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ دوم.
۱۷- شاعری، ع؛ رحمتی، ع. ۱۳۹۱، قوانین، مقررات، ضوابط و استانداردهای محیط زیست انسانی، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، صفحات ۳۱۳-۳۱۲
۱۸- طالبیان، س ا عمرانی مجد، ع. ۱۳۸۷، ارزیابی تأثیرات اجتماعی پروژ های صنعت نفت و گاز: فصلنامه مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت موسسه مطالعات بین المللی انرژی، شماره ۱.
۱۹- عسکری، ف و همکاران، ۱۳۸۴، بررسی عوامل مؤثر در ارزیابی و توجیه فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پروژه های را و راه آهن، دانشگاه تربیت مدرس.
۲۰- عملکرد سازمان میادین فرآورده های کشاورزی و ساماندهی مشاغل شهری شهرداری اهواز، ۱۳۹۱
۲۱- فرجی ملائی، ا. ۱۳۸۵، تحلیل شاخص های اقتصادی در سنجش کیفیت زندگی، مقاله.
۲۲- فردی پور، پ. ۱۳۹۰، گزارش اقتصادی اجتماعی و فرهنگی استان خوزستان در برنامه چهارم توسعه کشور ۱۳۸۵-۱۳۸۹، استانداری خوزستان معاونت برنامه ریزی، صفحه ۲۸۴.
۲۳- محمدزاده اصل نازی. ۱۳۸۷، بررسی مقایسه ای شاخص های رفاه اجتماعی خانوارها در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، اینترنتی
۲۴- محمدی، ج. ۱۳۸۱، ارزیابی عملکرد بازارهای روز و نقش آن در اقتصاد شهری ( نمونه موردی اصفهان ) پایان نامه کارشناسی ارشد (مطالعات ناحیه ای )، دانشگاه تربیت مدرس
۲۵- مسعودی، س، ۱۳۸۳، اجرای طرح توسعه میادین اقماری میوه و تره بار و اقدامات سازمان میادین شهرداری تهران: نشریه کشاورز، شماره ۲۳۸
۲۶- مهرگان، م.۱۳۸۳، پژوهش عملیاتی پیشرفته، کتاب دانشگاهی، تهران.
۲۷- منوری، س م. سخاوت جو، م. خان زاده، ف. ۱۳۸۹، بررسی پارامترهای اقتصادی اجتماعی فرهنگی جمع آوری و بازیافت زباله های شهر اهواز، پایان نامه.
۲۸- مهندسین مشاور عرصه، طرح بازنگری توسعه و عمران شهر اهواز
۲۹- همایش ملی ارزیابی اثرات محیط زیستی. ۱۳۸۳، ارزیابی اثرات اجتماعی صنایع گلدوز ساناز .
۳۰-Aczl, J. and Saaty , T. (1983), “Procedure for synthesizing Ratio judjement.” Journal of mathematical psychology, 102-27,93,
[۱] Technique of Order Preference b Similarity to Ideal Solution
[۲] Analytical Hierarch Process
Socio-economic impact assessment of the project’s central square, fruit and vegetable Ghadir Ahwaz ecological approach
Ali Daghagheleh MSc in environmental engineering, land use assessment, the organization of municipal jobs
Ahvaz
Abstract
In this study the socio-economic impact assessment models, AHP, TOPSIS rankings were used to determine the effects and options. Ahwaz metropolitan area having a population equivalent of most populous cities are 1425891. There is therefore a need in the market, differentiating it from other parts of the country is essential. The most important organs that play an important role in providing services to the citizens of the municipality. Products Agriculture Organization of municipal housing element of squares. The Sign of the day and night in the fruit and vegetable markets and oversee the construction of pictures agricultural fields provide a key role in household portfolios. Iran is also not an exception Tsdygry metropolis with over 200 fruit and vegetable market in the central square with Union Barforoosh a major role in the supply and marketing of .fruit and vegetables around the city Therefore be able to change the social fabric, cultural and economic variables in terms of Ahwaz will. So check environmental parameters can approach the relevant authori
ties to provide new and useful information The results show that the highest weight to criteria relating to economic criteria 0.637 The economic criterion of employment in regional.and 0.105 is the lowest social criteria income 0.010and 0.177 with the highest weight is the lowest weight .Reduction in social standards and the needs of everyday lowest price with the highest weight 0.032 and 0.002 is weight . It also has the greatest weight in waste environmental standard 0.092 and 0.006 recreational facilities with minimum weight. The TOPSIS method of fruit and vegetables Child Ah.vaz is the best option
Key words: Assessment, socio-economic impacts, environmental impacts, Iran Ghadir Square fruit and vegetables, utilities, urban development, AHP, TOPSIS